Klejnoty, nowinki, osobliwości i kalendarium Ziemi Dobrzyńskiej (2)

Naturalne granice Dobrej Ziemi

                                                                  Pissa (zdj. MK).

Graniczna rzeka Pisiak na wspołczesnej mapie z 2006 r.

Pisiak (zdj. udost. na FB M. Gołęniewski)

Numero due osobliwości Ziemi Dobrzyńskiej są jej wyjątkowo naturalne, bo w całości oparte na rzekach, granice, oparte nie na trzech (jak mylnie podawano przez całe dziesięciolecia), a na siedmiu rzekach. Właśnie w końcu XIII w. ostatecznie ukształtowały się granice tej ziemi, które dziś chcemy przedstawić dokładniej niż czynili to historycy XIX-wieczni, ale także współczesna literatura naukowa i popularna, łącznie z netografią, która upraszcza je w sposób niedozwolony, podając, że granice Ziemi Dobrzyńskiej opierają się o Wisłę, Drwęcę i Skrwę. Dopiero 21 grudnia 2017 r. właściwe granice tej ziemi poprawiła Wikipedia, gdzie autor wpisu przywołał artykuł piszącego te słowa, ogłoszony w 10. tomie „Rocznika Dobrzyńskiego” z tegoż roku[1]. Zatem wyjątkowo naturalne granice Ziemi Dobrzyńskiej wyznacza (sic!) siedem rzek:

ü  Wisła – na południu i południowym-zachodzie,

ü  Drwęca (od Golubia aż do ujścia do niej Rypienicy, za Osiekiem, przy wsi Łapinóż) – na północy i północnym-zachodzie,

ü  Rypienica (w jej dolnym biegu) – na północnym-zachodzie,

ü  Pisiak (od ujścia do Rypienicy do jej źródła między osadami Smolniki i Szymkówko w okolicy Dzierzna) – na północy,

ü  Pissa (od źródła w okolicy Dzierzna do ujścia do Brynicy) – na kierunku zachodnio-północnym,

ü  Brynica – na północnym-wschodzie,

ü  Skrwa – na wschodzie.

            W ten sposób Ziemia Dobrzyńska przybiera swoim kształtem istotnie formę zbliżoną do trójkąta równobocznego. Ziemia nasza graniczy poprzez Wisłę z Kujawami wschodnimi; poprzez Skrwę – z Mazowszem Północnym, poprzez Drwęcę – z Ziemią Michałowską i dalej na północ – z Ziemią Chełmińską. W środkowej części ziemi przepływa dopływ Drwęcy – Ruziec, który w wiekach średnich oraz w wiekach późniejszych stanowił naturalną granicę między powiatami: lipnowskim i rypińskim[2].

            Najwięcej nieporozumień przez dziesięciolecia przysparzała graniczna rzeka Pisiak, nawet przez rzekomo dokładnych w przekazach Prusaków, mylona wielokrotnie z Pissą, co pokazuje poniżej zamieszczona karta pocztowa. Aby pozostać przy faktach, pamiętajmy: jadąc z Rypina do Brodnicy za Osiekiem przekraczamy granicę Ziemi Dobrzyńskiej z Ziemią Michałowską na Pisiaku, a nie – jak chcieli tego Prusacy i wiele innych opracowań, w  tym Netografia – a na Pissie.

---

[1] M. Krajewski, O właściwą pisownię nazwy własnej „Ziemia Dobrzyńska” na tle jej odrębności i trwałości historycznej oraz kulturowej, s. 12.

[2] D. Staszewski, A. Maciesza, Przed wystawą Ziemi Dobrzyńskiej, Płock 1908, s. 15; M. Krajewski, O właściwą pisownię nazwy własnej „Ziemia Dobrzyńska”…., s. 12.

Klejnoty, nowinki, osobliwości i kalendarium Ziemi Dobrzyńskiej (1)

            Rozpoczynamy cykl krótkich informacji, wypełniających w części nową pracę pod tytułem ujętym wyżej.

© Copyright by Mirosław Krajewski, 2019

zdj. 1 Okładka albumu autora o Ziemi Dobrzyńskiej z 2000 r.

 Prolegomena

              Istotnym powodem przygotowania i opublikowania tego skromnego (o walorach popularnych) mini kompendium wiedzy o Ziemi Dobrzyńskiej, którą konsekwentnie od 2008 r. określam „Dobrą Ziemią”, jest ważna rocznica, a która wymaga podkreślenia w tym miejscu, a mianowicie data: 1288, kiedy to w wyniku podziału księstwa przez Kazimierza powstało samodzielne księstwo dobrzyńskie i tę datę należy uznać za powstanie Ziemi Dobrzyńskiej jako jednostki podziału książęcego ziem polskich. Zatem w 2018 r. przypadała 730. rocznica swoistych „narodzin” Ziemi Dobrzyńskiej, która potem wykształciła i utrwaliła swoje „ziemskie” atrybuty, a mianowicie: granice, stolicę, herb, sejmik (w Lipnie), okazowanie rycerstwa (na polach pod Lipnem), mundur wojewódzki, strój regionu (regionalny) i inne; wreszcie bogatą spuściznę kulturową, mocno posadowioną w tożsamości regionalnej w XIX stuleciu i silnie ożywianą współcześnie.

            Ta niewielka praca ma za zadanie raz jeszcze wzbudzić u miłośnika Ziemi Dobrzyńskiej dodatkowe zainteresowanie jej bogatą przeszłością, także przyrodą, ale również osobami, które w różnym zakresie i czasie przysporzyli jej chwały. Być może przyda się ta książeczka także młodzieży szkolnej, która wielokrotnie z ochotą zwraca się do swoich korzeni. Choć ujęte w tytule hasła (znamiona) nie budzą wątpliwości, to chciałbym zatrzymać się przy pierwszym z nich, a mianowicie na pojęciu „klejnot”. Spośród różnorakich jego znaczeń tutaj chcę posługiwać się klejnotem, jaką rzeczą (wartością) cenną i rzadką[1]; takie wartości, tyczące się Ziemi Dobrzyńskiej, zostały w tej pracy zamanifestowane, uwypuklone, wyeksponowane, pokreślone, a nierzadko podniesione do rangi majestatycznej.

            Klejnoty, nowinki i osobliwości dotyczą całego obszaru, wyznaczonego siedmioma rzekami, dlatego sięgnąć mogą do tego nietypowego przewodnika mieszkańcy całej Ziemi Dobrzyńskiej i jej miłośnicy oraz pasjonaci historii i przyrody. Staraliśmy się w tej mierze zachować umiar i równomierność „rozłożenia” po całym obszarze Dobrej Ziemi tych właśnie atrybutów wyznaczonych i określonych tytułem książki. Mam nadto nadzieję, że prezentowana książeczka może stać się źródłem do organizacji kolejnych konkursów wiedzy o Ziemi Dobrzyńskiej, od wielu lat organizowanych przez SGZD, ale chciałoby się także przez inne podmioty lokalnej przestrzeni, np. biblioteki, domy kultury, szkoły i inne stowarzyszenia. Wreszcie: wydanie to jest przypomnieniem ważnych (minionych, obecnych i przyszłych) rocznic, wpisanych w tożsamość historyczną tej ziemi.

            Pielęgnujmy te klejnoty, poznawajmy kolejne nowinki, szanujmy osobliwości Dobrej Ziemi; ziemi przebogatej, umiłowanej… najdroższej!

                               O NAZWIE WŁASNEJ "ZIEMIA DOBRZYŃSKA"

Osobliwością numero uno powinna być prawidłowa pisownia nazwy, mimo iż w ostatnich latach przyjęło się wbrew „Słownikowi poprawnej polszczyzny” używać w jej nazwie małych liter. Nazwa „Ziemia Dobrzyńska” była pisana z wielkich liter w XIX w. oraz w wydawnictwach I połowy XX stulecia, także w dziele Lauda sejmików Ziemi Dobrzyńskiej, wydanych drukiem w Krakowie w 1878 r.[1]. Z wielkich liter nazwę „Ziemia Dobrzyńska” pisał w 1882 r. w swoim pomnikowym dziele Maksymilian Borucki[2]. Także Oskar Kolberg w pracy pt. Dolinami rzek[3] oraz Dominik Staszewski i Aleksander Maciesza – znani i cenieni historycy Mazowsza Płockiego i Ziemi Dobrzyńskiej[4] używali w jej pisowni wielkich liter. W 1906 r. nakładem krakowskiej Akademii Umiejętności znany krakowski historyk państwa i prawa, Józef Siemieński ogłosił znakomite dzieło (niestety wciąż niedoceniane przez historyków) pt. Organizacya sejmiku Ziemi Dobrzyńskiej, w którym wielokrotnie użył pisowni „Ziemia Dobrzyńska” z wielkich liter, notabene zasadnie i wyczerpująco to motywując[5]. Również Wielka ilustrowana encyklopedia powszechna w tomie czwartym z 1930 r. stosowała przy haśle „Dobrzyńska ziemia” pisownię z wielkiej litery, podając m. in.: „Od 1236 należała Ziemia Dobrzyńska do Kujaw i przy końcu XIII. i na pocz. XIV w. stanowiła odrębną dzielnicę”[6]. Tak więc odrębność historyczno-geograficzna jest głównym powodem tej osobliwości.

---

[1] Lauda sejmików Ziemi Dobrzyńskiej, wyd. F. Kluczycki, Kraków 1878, pass.

[2] M. Borucki, Ziemia Kujawska pod względem historycznym, jeograficznym, archeologicznym, ekonomicznym i statystycznym, Włocławek 1882.

[3] O. Kolberg, Dolinami rzek, czyli opisy podróży wzdłuż Niemna, Wisły, Bugu i Biebrzy, Warszawa 1903, s. 145-147.

[4] D. Staszewski, A. Maciesza, Zarys historyczny Ziemi Dobrzyńskiej, Płock 1908, passim.

[5] J. Siemieński, Organizacya sejmiku Ziemi Dobrzyńskiej, Kraków 1906, s. 1 i n.

[6] Wielka ilustrowana encyklopedia powszechna, t. 4: Dewsbury-Europa, Kraków (1930), s. 45.

Zob. szerzej: M. Krajewski, O właściwą pisownię nazwy własnej „Ziemia Dobrzyńska” na tle jej odrębności i trwałości historycznej oraz kulturowej, „Rocznik Dobrzyński”, t. 10: 2017, s. 9-25.

Zrozumieć autyzm

Nakładem Wydawnictwa Verbum ukazała się niecodzienna naukowa praca Marcina Suchoparskiego o autyźmie wczesnodziecięcym. Jej osobliwość polega m. in. na tym, że autor przeprowadził szerokie badania nad tą jednostką chorobową i wyprowadził z tego niezwykle istotne wnioski. Warto, aby po tę książkę sięgneli nie tylko lekarze, ale przede wszystkim rodziny.

POKŁON DOBREJ ZIEMI Kalendarz na rok 2019

To już dziewiąty z kolei kalendarz Oficyny Verbum (pierwszy wydano na rok 2011). Obecny - podobnie jak poprzednie - nawiązuje do Ziemi Dobrzyńskiej, teraz do jej krajobrazu, niecodziennych widoków i ciekawostek przyrodniczych.

Kalendarz na rok 2019 pt. "Pokłon Dobrej Ziemi": 28 stron, 18 pięknych krajobrazów Ziemi Dobrzyńskiej (drukowanych ma maszynie cyfrowej Konica Minolta), "Kalendarium Dobrej Ziemi pro memoria A. D. 2019" oraz strony kalendarzowe z wykazem wszystkich świąt w nowym roku oraz (!) kompletem imion. Raz jeszcze chwalimy naszą piękną krainę, gdzie jest najwięcej Ojczyzny, którą "kocha się, nie dlatego, że jest wielka, ale dlatego, że jest własna" (Seneka Mlodszy).(ps. Autorzy zdjęć na stronie końcowej - zdj. nr 2).

"Rocznik Dobrzyński" pod red. M. Krajewski, tomy 1-11:: 2008-2018

Polecam do przejrzenia i wykorzystywania pełną zawartość "Rocznika Dobrzyńskiego" (jedenaście tomów o łącznej objętości 4.277 stron):

http://www.krajewskimiroslaw.pl/_media/Spis%20RD%20t.%201-%2011.pdf?fbclid=IwAR06W8h58PbJucKTSL3CmuxWpBXBKp_1LnV9Z7qz_7Q3lwvPHhyDt_MkmwU


Jak widać, nazbierał się całkiem niezły dorobek wielu autorów, w większości członków DTN.
Można ten spis edytować, publikować, drukować itp.

W Bibliotece Głównej UMK...

Dla adwersarzy:


UMK

Orzeł na pomniku powstańców styczniowych 1863 r. w Szczutowie (na Ziemi Dobrzyńskiej) 

z 1930 r.

http://www.krajewskimiroslaw.pl/_media/style/verbum/images/Uczestnicy%20walk%201861-1864.pdf

Mirosław Krajewski, "Powiat lipnowski - materiały monograficzne"

"Powiat lipnowski. Materiały monograficzne i albumowe", stron 722 formatu dużego albumu (A-4), oprawa twarda, szyta, kapitałka czerwona, dwie wstążki czytelnicze: biała i czerwona; łącznie 2.038.216 znaków komputerowych, plus ponad 960 zdjęć, w tym 368 w kolorze. Nakład (!) - tysiąc ręcznie numerowanych ezgemplarzy. 

Zdjęcia:Autor oraz zbiory autora, Katarzyna Błaszkiewicz,
zbiór zdjęć udost. za zgodą przez M. Gołębiewskiego na FB, 
Zygmunt Chełmicki, Bożena Ciesielska, Marek Grzymowicz,
Katarzyna Juras, Karol Kończalski, Krzysztof Kończalski,
Janusz Koszytkowski, Adam Kowalski oraz źródła podane przy fotografiach.

Promocja w dniu 6 grudnia 2018 (w tradycyjne Mikołajki) w Zespole Szkół im. R. Traugutta w Lipnie, jako podsumowanie obchodów 100-lecia odzyskania niepodległości przez naszą, umiłowaną Ojczyznę.