W dniu 14 października 2017 r. Walne Zgromadzenie Dobrzyńskiego Towarzystwa Naukowego, obradujące na Zamku Golubskim Anny Wazówny z okazji 10-lecia Towarzystwa, zatwierdziło nową, ale historyczną wersję herbu Ziemi Dobrzyńskiej oraz flagi tej Ziemi w proporcji 5:7.
Poniżej przedstawiamy ich wizerunki i ich krótkie opisy.
Gdy zaś chodzi ogłowny atrybut tożsamościowy, jakim jest herb,
to wskazujemy tu, że od samego początku wpisał się do średniowiecznej tradycji
egzegetycznej i wyobrażał głowę sędziwego człowieka z koroną na głowie. Dopiero
nieco później pojawiały się wyrastające z korony rogi zwierzęcia; pod szyją
widoczny był element stroju rycerskiego, tzw. obojczyka, bądź ozdobna lamówka
szaty królewskiej. Taki herb widzimy w okresie połowy XIV w. (głównie przez
cały okres epoki Kazimierzowskiej) aż do drugiej połowy XVI stulecia. Za
przyczyną, notabene wywodzącego się z
Ziemi Dobrzyńskiej, historyka i heraldyka, Bartosza Paprockiego wizerunek ten z
niewiadomych przyczyn został zniekształcony i zaczął wyobrażać brodatą głowę
starca z długimi włosami i brodą; na głowie umieszczona była korona, druga –
odwrócona korona, pojawiła się na szyi. W górnej koronie znajdują się trudne do
zinterpretowania rogi, choć znacznie później (w 1843 r.) M. Lipiński i T.
Baliński w swoim dziele pt. Starożytna
Polska „rozpoznali” w nich rogi bawole[1].
Mimo iż zarówno w XIX wieku, a przede wszystkim we współczesnych
wizerunkach, cały czas prezentowano trudną do wytłumaczenia wersję herbu z
drugą koroną, to jednak w różnym czasie byli artyści i znawcy historii Ziemi
Dobrzyńskiej, którzy potrafili odwoływać się do właściwego wizerunku herbu tej
ziemi. Doskonałym przykładem jest zachowany (we fragmentach) herb Ziemi
Dobrzyńskiej na fasadzie pałacu wielce patriotycznej i zasłużonej dla tej ziemi
rodziny Sumińskich w Zbójnie. Płaskorzeźbiony herb jest pierwotnym herbem Ziemi
Dobrzyńskiej, tj. korona z bawolimi rogami, a jednocześnie brak drugiej korony
na szyi. Trzeba więc i nam Dobrzyniakom powrócić do pierwotnego wizerunku herbu
tej ziemi. Nie było bowiem w ciągu XIV w. aż do drugiej połowy XVI w. drugiej
korony w jej herbie. Była jedna królewska korona Kazimierza Wielkiego, jego
duża twarz, długie włosy i broda. Dopiero poniżej brody, która przecież
zasłaniała szyję, widzimy ważny element stroju rycerskiego – niezbyt nadmiernie
strojny obojczyk, a nie koronę (rzekomo widoczną na szyi). Istotnym elementem
herbu są rogi zwierzęcia (bawoła, bądź tura), które żyły jeszcze na dużych
połaciach leśnych tej ziemi w późnym średniowieczu, choć zostały one
umieszczone dość przypadkowo, o czym piszemy wyżej[2].
A zatem elementami herbu Ziemi Dobrzyńskiej winny być: 1. tarcza herbowa koloru
bordowego; 2. godło herbu, tj. głowa (a nie twarz) królewska z długimi (niezbyt
bujnymi) włosami, wąsami i brodą; 2.1. korona z wychodzącymi z niej niedużymi
rogami zwierzęcia (może właśnie bawoła); 2.2. ozdobny element stroju
królewskiego, bądź rycerski obojczyk, przykrywający górną część królewskiego
korpusu.
Spośród trzech kolorów tarczy
herbowej, używanych pierwotnie przy wizerunku herbu, tj. czerwonego,
niebieskiego i czarnego, pierwszeństwo należy oddać temu pierwszemu, jako, że
on symbolizuje ciągłe walki, przelewaną krew rycerstwa tej ziemi oraz kolejnych
książąt i królów z jej wrogami: Jadźwingami, Litwinami, Prusami i Krzyżakami,
aż do ostatecznego zwycięstwa po II pokoju toruńskim w 1466 r., pamiętając
wciąż o ważnym wydarzeniu z tego długiego okresu, jakim była data 1343 r.,
czyli zawarty przez Kazimierza Wielkiego pokój z Krzyżakami i odzyskanie Ziemi
Dobrzyńskiej. Herb „zrodzony”, można rzec, w połowie tego okresu i ugruntowany
w czasach Kazimierza Wielkiego oraz jego następców już z dynastii
jagiellońskiej (Władysława Jagiełły i Kazimierza Jagiellończyka, widoczny także
na ich sarkofagach na Wawelu) nie może być wyparty ideą i dość swobodnym
wyobrażeniem B. Paprockiego z 1584 r., tj. z czasów po upadku linii
Jagiellonów. Trzeba zatem wrócić do źródeł; trzeba![3].
[1]
M. Baliński, T. Lipiński, Starożytna
Polska..., t. 1, s. 339.
[2]
Trudno zgodzić się z S. K. Kuczyńskim, Zagadka
herbu..., s. 280-281, który na zwornikach katedry w Sandomierzu i kolegiaty
w Wiślicy dopatruje się „drugiej korony na opak”. Według nas widać tam element
stroju królewskiego, „spoczywającego” poniżej brody, a zatem nie na szyi, tylko
na piersiach, bądź obojczyku.
[3] Herby rycerstwa
polskiego..., s. 912, który pisząc, iż „herb,
albo znak najwspanialszy, człowieczą głowę między dwiema koronami, która stąd
tę ozdobę wzięła, iż rycerstwo onych krain w samej nieprzyjacielskiej prawie
garści będąc, zawsze panom swoim wiarę statecznie trzymali”, nie
uwzględnił, iż znaków „rodził” się nie w gronie dobrzyńskiego rycerstwa, a na
dworze królewskim w Krakowie.
Zob. szerzej: M. Krajewski, Dobrzyńska i Brzemienna Matka Boża w
skępskim wizerunku, Rypin-Skępe 2017, s. 39 i n.
Próbę wylansowania flagi Ziemi Dobrzyńskiej podjęło w końcu
XX w. Stowarzyszenie Gmin Ziemi Dobrzyńskiej. Była ona prezentowana w celach
promocyjnych na różnego typu oficjalnych spotkaniach Stowarzyszenia. W czasie Walnego
Zgromadzenia Dobrzyńskiego Towarzystwa Naukowego w Rypinie, którego obradowało
w dniu 14 października 2017 r. na Zamku Anny Wazówny w Golub-Dobrzyniu z okazji
10-lecia Towarzystwa podjęto uchwałę w sprawie herbu i flagi Ziemi
Dobrzyńskiej. W wyglądzie tej flagi jest nawiązanie do tła najpewniej używanego
na fladze chorągwi grunwaldzkiej, zaś w klejnocie jest wizerunek herbu
nawiązujący do herbu epoki piastowskiej i jagiellońskiej oraz nazwa ziemi w
języku łacińskim Terra Dobrinensis (Ziemia
Dobrzyńska)[4].
Szerzej zob: M. Krajewski, Kontrowersje wokól herbu Ziemi Dobrzyńskiej. O właściwy herb Dobrej Ziemi, http://www.krajewskimiroslaw.pl/_media/Herb%20opis%2017%20II%202018.pdf[dostęp: 2019-07-07].
[4]
Uchwała
DTN w sprawie herbu i flagi Ziemi Dobrzyńskiej, „Rocznik
Dobrzyński”, pod red. M. Krajewskiego, t. 11, Rypin 2018, s. 282.
