Nowinki i osobliwości o (i z) Ziemi Dobrzyńskiej (fragmenty większej całości)

(od dobrzyńskiej rzeki Jordan, poprzez „krzew Mojżesza”, „Alpy Rypińskie”,
„Szwajcarię Dobrzyńską” aż do sztuki scenicznej o Frycku Chopinie)

 Jednym z lewych, „dobrzyńskich” dopływów rzeki Drwęcy jest rzeczka Jordan (nazwa tożsama z rzeką na Bliskim Wschodzie, notabene najczęściej wspominaną w Piśmie Świętym, m. in. z ważnego faktu z życia Jezusa Chrystusa, który w tej rzece został ochrzczony przez św. Jana), przepływająca przez wieś Kopanino, na północnym krańcu Ziemi Dobrzyńskiej. Rzeczka Jordan, o długości 18,72 km i powierzchni zlewni 51,55 km2 , wypływa z mokradeł koło wsi Zębówiec, odwadnia tereny okolic wsi: Obory, Smogorzewiec, Kopanino i Smolniki i uchodzi do Drwęcy w Złotorii. Nad Jordan można dojechać zatem rowerem, samochodem..., nie trzeba lotu samolotem!

 W końcu XIII w. ostatecznie ukształtowały się granice tej ziemi, które dziś chcemy przedstawić dokładniej, niż czynili to historycy XIX-wieczni, ale także współczesna literatura naukowa i popularna, łącznie z netografią, która upraszcza je w sposób niedozwolony. Jej wyjątkowo naturalne granice wyznacza (sic!) siedem rzek: Wisła – na południu i południowym-zachodzie, Drwęca (od Golubia do ujścia Rypienicy) – na północy i północnym-zachodzie, Rypienica (w jej dolnym biegu) – na północnym-zachodzie, Pisiak (od ujścia do Rypienicy do źródła w okolicy Dzierzna) – na północy, Pissa (od źródła w okolicy Dzierzna do ujścia do Brynicy) – na kierunku zachodnio-północnym, Brynica – na północnym-zachodzie oraz Skrwa – na wschodzie. W ten sposób Ziemia Dobrzyńska przybiera swoim kształtem istotnie formę zbliżoną do trójkąta równobocznego, zawartego jednak pomiędzy nie trzema (jak podaje literatura XIX-XX-wieczna, ale także współczesna), a siedmioma wyżej wymienionymi rzekami. Jej obszar szacuje się na 3 tys. km kwadratowych . Dodajmy, że nie uwzględniana w ogóle we współczesnej literaturze granica Ziemi Dobrzyńskiej na Brynicy ukształtowała się już po oderwaniu się od Mazowsza północnej części dóbr biskupstwa płockiego (klucza świeckiego), co nastąpiło przed rokiem 1289 . Podobnie rzecz ma się z Pisiakiem, bowiem prawie wszystkie opracowania podają, że północna granica Ziemi Dobrzyńskiej za Osiekiem Rypińskim opiera się o rzekę Pissę, której źródło znajduje się od tego miejsca na wschód, w okolicy na południe Dzierzna (dobrzyńskiego, nie mylić z Dzierznem Pomorskim, leżącym kilka kilometrów dalej na północ, już na Ziemi Michałowskiej), a która płynie w kierunku wschodnio-północnym. Najważniejsze wyjaśnienie jest następujące: z tego samego miejsca (obszaru bifurkacyjnego) bierze swoje źródło także inna rzeka (mylona właśnie z Pissą), a mianowicie – Pisiak, która płynie na zachód, przepływa zaraz za Osiekiem, koło „dobrzyńskich” miejscowości Kamionka i Jeziorki, i wpada do Rypienicy na jej na 5,24 kilometrze (licząc od ujścia) , a ta – jak wiadomo – do Drwęcy. Błąd ten widzimy na wielu mapach, m. in. na mapie z 1929-1930 Großblatt 339NW Rypin, na której w kierunku Rypienicy „płynie” Pissa; choć z kolei na niemieckiej mapie z 1914 r. Pissa zaznaczona jest od źródła w kierunku północno-wschodnim (na mapie nie widać jednak nazwy Pisiak). Tego błędu nie ustrzegł się także Z. Guldon w pracy Mapy Ziemi Dobrzyńskiej w drugiej połowie XVI wieku , który granicę Ziemi Dobrzyńskiej na linii: Kretki-Osiek-Łapinóż oparł na Pissie, zamiast na Pisiaku. Dodajmy, że na tę pozycję powszechnie powołuje się przez ponad pół wieku współczesna literatura dotycząca tej ziemi, w tym także coraz powszechniejsza netografia, stąd - być może - trwający całe lata błąd .
W związku z tym, że wyraz pisiak nie występuje w słowniku języka polskiego, warto podjąć próbę wyjaśnienia jego pochodzenia. Najpewniej pochodzi on od czasownika pisiać, co oznacza zdrobniałe określenie pewnej czynności fizjologicznej, pokrewnego ze słowem siusiać. Rodowód słowa znajdujemy w germańsko-anglosaskich słowach: pissen, piss - sikać (w języku angielskim wyrażenie częściej wulgarne niż popularne), a które do języka polskiego dostało się na na terenach, gdzie Polacy mieszkali, bądź sąsiadowali wspólnie z Niemcami, a w okresie zaborów - z Prusakami. Zatem pierwotnie obydwie, płynące w różnych kierunkach graniczne rzeki mogły mieć te samą nazwę, jednak w okresie zaborów, dla koniecznego ich odróżnienia, nazwano tę, płynąca do Rypienicy, Pisiakiem, choć z drugiej strony nie wiemy, dlaczego Prusacy na swoich mapach miejsce - przejście koło dobrzyńskiej Kamionki (za Osiekiem), po swojej stronie nazywali Pissa Krug. Może po prostu Pisiak funkcjonował wciąż w świadomości nadgranicznego obszaru i nie docierał do pruskich urzędników? Tożsamy źródłosłów musi mieć w takim razie wcześniej nazwana rzeka Pissa. Przy obydwu czynność fizjologiczną przyporządkowano dość krętemu, a jednocześnie spokojnemu biegowi tych dwóch cieków wodnych – na zachód i na wschód.

 Wyniosłe wzniesienia i i niemałe parowy, spotykane na zachód od Rypina (Żałe, Okonin, Obory), wędrowny, XIX-wieczny historyk, Aleksander Sławenko-Sławiński (Sławenko – a nie: Sławeńko) nazwał „Alpami Rypińskimi”. Na początku XX w. teren ten, głównie okolice klasztoru w Oborach, ks. Walenty Załuski określił natomiast jako „Szwajcaria Dobrzyńska”. Warto więc o tym wiedzieć, gdy znajdziemy się na „Dobrzyńskiej Szwajcarii” lub w mniej znanych „Alpach Rypińskich”. Ta pierwsza nazwa utrwaliła się już mocno w netografii, choć także z błędami, np. „Przykładem Rypin, miasteczko na malowniczym pojezierzu nazywanym Szwajcarią Dobrzyńską” , jako że Rypin od tej „Szwajcarii Dobrzyńskiej” oddalony jest o co najmniej jedną milę. Tak więc do „Alp Rypińskich” wozem konnym z Rypina jechało się około 1-1,5 godziny, zaś do „Szwajcarii Dobrzyńskiej” - 2-2,5 godzin.

 Graniczną (z Ziemią Michałowską) rzekę Ziemi Dobrzyńskiej o nazwie Pissa znał już kronikarz Jan Długosz, nazywał ją jednak „Pysz”.

 Powszechnie myli się, bądź utożsamia graniczną rzekę Ziemi Dobrzyńskiej Pissę z inną rzeką – Pisiak. Ta ostatnia wypływa z miejsca zbliżonego do źródła Pissy w okolicy Dzierzna (polskiego), tyle, że Pisa płynie w kierunku północno-wschodnim, Pisiak zaś – w kierunku północno-zachodnim. Pisiak wpada do Rypienicy na 5,24 kilometrze rzeki, licząc od jej ujścia do Drwęcy . Piesiak stanowi odcinek granicy Ziemi Dobrzyńskiej z Ziemią Michałowską od jego źródła aż do ujścia. Przejeżdżając drogą wojewódzką z Rypina do Brodnicy, za Osiekiem mijamy granicę ziem właśnie na Pisiaku, a nie jak powszechnie uważa się na Pissie. Nazwy te mylili także Prusacy, którzy na mapach w tym miejscu pisali: Pissa Krug – czyli przejście graniczne, a nim ( po stronie pruskiej, przed strażnicą, gospodę ‒Pissa Krug).